Εννοιολογικοί προσδιορισμοί

• Σύμφωνα με την Ελληνική Νομοθεσία (Ν.958/1979) τυφλό νοείται κάθε άτομο του οποίου η οπτική οξύτητα είναι μικρότερη από το 1/20 της φυσιολογικής στον οφθαλμό που βλέπει καλύτερα και με την καλύτερη δυνατή διόρθωση.  Επίσης τυφλό θεωρείται το άτομο που, ακόμα κι αν έχει ικανοποιητική οπτική οξύτητα, η περιφερική του όραση είναι περιορισμένη στις 10 μοίρες κεντρικά ή λιγότερο. Για παράδειγμα, όταν έχουμε ένα μέτρο οπτικής οξύτητας για ένα μάτι 3/20, σημαίνει ότι το γράμμα που μπορεί να διακρίνει ένα υγιές μάτι όταν βρίσκεται σε απόσταση 20 μέτρα, ένα παιδί με σοβαρά προβλήματα όρασης το διακρίνει στα 3 μόλις μέτρα.
• Ο όρος «νομικώς τυφλά άτομα», αναφέρεται σε άτομα όπου η οπτική οξύτητα του καλύτερου οφθαλμού και με την καλύτερη οπτική διόρθωση δεν μπορεί να ξεπεράσει το 20/200 ή αν το οπτικό πεδίο είναι περιορισμένο σε τόξο μικρότερο των 20 μοιρών.
• Ο όρος «τύφλωση» χρησιμοποιείται για να δηλωθεί η μερική ή ολική απώλεια όρασης (απουσία αντίληψης φωτός). Ένα άτομο που έχει σοβαρά προβλήματα όρασης μπορεί κάτω από συγκεκριμένες συνθήκες να λειτουργεί ως άτομο με ολική απώλεια όρασης (τυφλό άτομο), ενώ κάτω από άλλες συνθήκες, όπως σε συνθήκες πολύ καλού φωτισμού σε συνδυασμό με πολύ καλή εκπαίδευση στη χρήση της λειτουργικής του όρασης, να ενεργεί ως άτομο με μερική απώλεια όρασης.

Γενική περιγραφή προβλημάτων που αφορούν στην καθημερινότητα

Τα προβλήματα που τα άτομα με αναπηρία όρασης αντιμετωπίζουν στην καθημερινή ζωή τους στις σύγχρονες πόλεις είναι πολυάριθμα. Ενδεικτικά:

• Άσχημες συνθήκες στα πεζοδρόμια που δυσκολεύουν το βάδισμα.
• Δυσκολίες προσπέλασης στις διαβάσεις πεζών, που είναι συνήθως αποκλεισμένες από παράνομα σταθμευμένα αυτοκίνητα.
• Κακή οδήγηση, παραβίαση των δικαιωμάτων των πεζών από τους οδηγούς, παραβίαση φωτεινών σηματοδοτών.
• Έλλειψη ηχοσήμανσης στους φωτεινούς σηματοδότες.
• Έλλειψη συστημάτων εκφώνησης πληροφοριών στα μέσα μαζικής μεταφοράς και στους ανελκυστήρες σε δημόσιους χώρους.

Διδακτικές τεχνικές – Προσαρμογές

Οδηγίες για την Επικοινωνία και τη Διδασκαλία

• Συστήνεστε όταν μιλάτε με ένα άτομο που έχει αναπηρία όρασης. Εάν βρίσκεστε μέσα σε μια αίθουσα και σκοπεύετε να φύγετε από αυτήν φροντίστε επίσης να ενημερώνετε το άτομο που έχει αναπηρία όρασης για την έξοδο σας.
• Τα μη λεκτικά μηνύματα ερμηνεύονται με βάση την όραση και ενισχύουν την κατανόηση ενός διαλόγου. Στην περίπτωση που συνομιλείτε με ένα άτομο με αναπηρία όρασης, δώστε έμφαση σε λέξεις/φράσεις κλειδιά που νομίζετε ότι διευκολύνουν και ενισχύουν το διάλογο και την πλήρη αποσαφήνιση των συμφραζομένων.
• Ο φοιτητής/τρια με αναπηρία όρασης, μπορεί να χρησιμοποιεί λευκό μπαστούνι ή σκύλο οδηγό για την ανεξάρτητη μετακίνηση του. Στην περίπτωση του σκύλου οδηγού δε θα πρέπει να αντιμετωπίζετε το σκύλο ως απλό κατοικίδιο για χάδια αλλά ως «ζωντανό εργαζόμενο μέσο» το οποίο έχει συγκεκριμένη αποστολή να υλοποιήσει.
• Όταν δίνονται οδηγίες σε ένα άτομο με αναπηρία όρασης, οι οδηγίες αυτές χαρακτηρίζονται από λιτότητα και σαφήνεια. Για παράδειγμα «αριστερά από…», «ένα βήμα πιο πάνω από…», «η σκάλα ξεκινά σε τρία  βήματα», «η καρέκλα βρίσκεται ακριβώς δεξιά σου», κλπ.
• Κατά τη συνοδεία ενός ατόμου με αναπηρία όρασης, προσφέρετε τον αγκώνα σας για να σας κρατήσει όπως εκείνο νομίζει καλύτερα.
• Δίνεται η δυνατότητα στο άτομο με αναπηρία όρασης να επιλέξει την κατάλληλη θέση εργασίας μέσα στην τάξη, έτσι ώστε να έχει την καλύτερη πρόσβαση στον πίνακα ή σε άλλες πληροφορίες που παρέχονται μέσα στην τάξη είτε μέσω προφορικού λόγου είτε μέσω εκπαιδευτικού υλικού (αναγνώριση μέσω αφής).
• Όταν πρόκειται για δραστηριότητες που λαμβάνουν χώρα εκτός πανεπιστημίου ή σχολείου, οργανώνεται εκ των προτέρων συζήτηση με το άτομο με αναπηρία όρασης σχετικά με την πρόσβαση στους χώρους επίσκεψης, την κατάλληλη συνοδεία και γενικά την παροχή πληροφοριών για τους επισκέψιμους χώρους.
• Ύπαρξη μεγεθυμένων ταμπελών, Braille επιγραφών πάνω σε διάφορα υλικά (π.χ. εργαστηριακά σκεύη) ώστε να είναι εύκολα αναγνωρίσιμα από το άτομο με αναπηρία όρασης.
• Εξοικείωση με την χωροταξία της αίθουσας, με όλες τις εξόδους και με όλα τα αντικείμενα που χρησιμοποιούνται για μια έκτακτη ανάγκη (π.χ. φαρμακείο, πυροσβεστήρας, κλπ.).
• Ρωτήστε το άτομο με αναπηρία όρασης εάν χρειάζεται άμεση βοήθεια σε μια κατάσταση εκτάκτου ανάγκης και αν απαντήσει θετικά τότε σχεδιάστε ένα σχέδιο άμεσης εκκένωσης της τάξης (για παράδειγμα περίπτωση σεισμού).

Για τη διεξαγωγή των μαθημάτων και των εξετάσεων προτείνονται…

• Η φωναχτή ανάγνωση σημειώσεων που παρουσιάζονται μέσα από διαφάνειες, πίνακα ή σημειώσεις.
• Η λεκτική περιγραφή της δραστηριότητα της τάξης
• Η ηχογράφηση του μαθήματος, η χρήση Η/Υ ή μηχανών για σημειώσεις στη γραφή Braille
• Η ενημέρωση του/ης φοιτητή/τριας με αναπηρία όρασης εκ των προτέρων για την ύλη που πρόκειται να διδαχθεί, έτσι ώστε να προλάβει να οργανώσει το πρόγραμμα του/της και να το προσαρμόσει κατάλληλα στις ανάγκες του/της.
• Η χρήση μαύρου μαρκαδόρου σε λευκό ή κίτρινο φόντο για να ενισχυθεί η αντίθεση (contrast) αξιοποιώντας την παροχή οπτικού ερεθίσματος στο άτομο με αναπηρία όρασης.
• Η έγκαιρη ενημέρωση για κάθε αλλαγή που συμβαίνει και αφορά είτε αλλαγή σε μάθημα ή αλλαγή σε αίθουσα.
• Η χρήση απτικών ανάγλυφων χαρτών, σχεδίων ή διαγραμμάτων. Αυτά είναι διαγράμματα που παράγονται είτε μέσω φωτοτύπησης είτε μέσω εκτύπωσης σε θερμοευαίσθητο «εξογκούμενο» χαρτί.  Όταν το χαρτί περάσει μέσα από την ειδική συσκευή εκτύπωσης ανάγλυφων εικόνων, οι πιο σκουρόχρωμες επιφάνειες απορροφούν τη θερμότητα γρηγορότερα και εξογκώνονται. Οι απτικές εικόνες χρειάζονται προσεκτική αποθήκευση για να διασφαλιστεί ότι οι ανάγλυφες επιφάνειες δεν θα φθαρούν ή δε θα καταστραφούν.
• Η χρήση υποστηρικτικής τεχνολογίας για επίτευξη μεγέθυνσης σε συνδυασμό με εναλλαγές φόντου, για χρήση φωναισθησίας, (αυτόματη λεκτική απόδοση κειμένου με φυσικό τρόπο ομιλίας), ή για παραγωγή Braille από ειδικούς εκτυπωτές.
• Η προσαρμογή περιεχομένου των τεστ ή των εξαμηνιαίων εξετάσεων (κώδικας Braille ή μεγαλογράμματη γραφή), η χρήση ειδικών λογισμικών και υλικών (π.χ. κλειστό κύκλωμα τηλεόρασης, υπολογιστές, κλπ.) και η παροχή περισσότερου χρόνου στους/ις φοιτητές/τριες με αναπηρία όρασηςπροκειμένου να ανταποκριθούν στις απαιτήσεις μιας εξέτασης (προφορικής ή γραπτής).
• Η διάθεση όλου του υλικού του μαθήματος σε ηλεκτρονική μορφή έτσι ώστε τα άτομα με αναπηρία όρασης να έχουν πρόσβαση στο περιεχόμενό τους.
• Όλα τα εργαστηριακά υλικά να έχουν ταμπελίτσες με braille ή ανάγλυφα χαρακτηριστικά ή να υπάρχουν υλικά με αναγγελτές ενδείξεων (π.χ. ομιλούντα θερμόμετρα και υπολογιστές, ανάγλυφες λωρίδες χρόνων ή ανάγλυφες ογκομετρικές ενδείξεις πάνω σε δοκιμαστικούς σωλήνες).
• Τα βίντεο που παρουσιάζονται μέσα στην τάξη συνοδεύονται από λεκτικές περιγραφές περιεχομένου.

Συνολικά οι μεταγραφές του υλικού αφορούν σε προϊόντα μεταγραφής οι οποίες μπορεί να είναι σε Braille, εκτυπώσεις μεγάλου μεγέθους ή σε ψηφιακή μορφή. Σαν γενικός κανόνας συστήνεται μια γραμματοσειρά τύπου sans serif (Arial, Univers ή Helvetica) με ένα μέσο ή έντονο πάχος. Το συνιστώμενο ελάχιστο μέγεθος στοιχείων είναι 14 στιγμές. Η χρήση της οπτικής αντίθεσης ποικίλλει, όμως πρέπει να προτιμάται μια ματ επιφάνεια και μαύρα στοιχεία σε άσπρο ή κίτρινο φόντο.

Αξίζει να σημειωθεί ότι τα παραπάνω αποτελούν μια γενίκευση και πως οι προτιμήσεις εκτύπωσης σε μεγάλο μέγεθος όπως και το είδος και το μέγεθος της γραμματοσειράς μπορούν να ποικίλλουν ανάλογα με το ιδιαίτερο πρόβλημα όρασης κάθε αναγνώστη.  Για παράδειγμα, μερικοί άνθρωποι προτιμούν serif αντί sans serif ή μπορεί να έχουν κάποια ιδιαίτερη προτίμηση για το μέγεθος των χαρακτήρων. Είναι λοιπόν σημαντικό να προσδιοριστούν οι προσωπικές προτιμήσεις κάθε αναγνώστη όταν μπορούν να ληφθούν υπόψη.